Türkiye’nin ilk uçak fabrikası olan Kayseri Tayyare Fabrikası, cumhuriyetin kurulduğu ilk yıllarda uçak üretimi yapılması amacıyla inşa edilen Kayseri Tayyare Fabrikası, köklerini ilk olarak Eskişehir’de açılan ve büyük oranda uçak onarımına ayrılan tesisten alır. Bununla birlikte Kayseri Tayyare Fabrikasının kuruluş süreci oldukça etkileyici bir hikayeyi de bünyesinde barındırır. İşte tüm detaylarıyla Türkiye’nin ilk uçak fabrikası: Kayseri Tayyare Fabrikası
Kayseri Tayyare Fabrikası Ne Zaman Kuruldu?
Kayseri Tayyare Fabrikası, 6 Ekim 1926 tarihinde açıldı. Bununla birlikte fabrika oldukça etkileyici bir varoluş ve kuruluş hikayesine de sahip. Fabrikanın kuruluş emri, bizzat Mustafa Kemal Atatürk tarafından verilmiş. Henüz taze cumhuriyet, askeri savunma harcamalarını karşılayabilecek düzeyde ekonomik kalkınma gösterememişti.
Ayrıca devletin sahip olduğu kaynakların dış devletlere aktartılması Mustafa Kemal Atatürk’ün tasvip etmediği bir durumdu. Hemen hemen üretimin her alanında olduğu gibi taze cumhuriyet, savunma sanayinde de atılım yapmalıydı. Bu doğrultuda yine doğrudan Atatürk’ün emri ile Türk Tayyare Cemiyeti kuruldu.
Kayseri Tayyare Fabrikası açısından da dönüm noktası olarak kabul edilen cemiyetin kuruluşu, halkın da ilgisini fazlasıyla çekti. Türk Tayyare Cemiyeti, 3 ay gibi oldukça kısa bir süre içerisinde Türkiye’nin dört bir tarafında tam 100 şubeye ulaşmıştı. Uçak sanayisinin gelişmesi adına kurumsallaşma adımı atılmış ve sıra Kayseri Tayyare Fabrikası için zemini hazırlamaya gelmişti.
Bu doğrultuda dönemin en büyük uçak üreticilerinden olan Alman menşeili Junkers firması ile anlaşma sağlandı. Türk Tayyare Cemiyeti Junkers’e ortak oldu ve Tayyare ve Motor Türk Anonim Şirketi, yani TOMTAŞ kuruldu. TOMTAŞ’ın ilk fabrikasının ise Kayseri’de, Kayseri Tayyare Fabrikası olarak açılması kararlaştırıldı.
Kayseri Tayyare Fabrikasında Hangi Çalışmalar Yapıldı?
Kayseri Tayyare Cemiyeti, sadece Türk havacılık sektöründe değil, aynı zamanda tüm dünyada da büyük yankı uyandırmayı başardı. Türk Tayyare Cemiyeti’nin ortağı Junkers, 1928 yılında şirketin tüm hisselerini cemiyete devrederek ortaklıktan ayrıldı. Artık TOMTAŞ, tamamen Türk Tayyare Cemiyeti’ne aitti.
Fabrika, kısa sürede önemli işler başardı. Kayseri Tayyare Fabrikası üretim yaptığı süreç boyunca farklı tiplerde uçakların gelişiminde rol oynadı. Fabrikanın üretim sürecinde dikkat çeken detaylar genel olarak şu şekilde sıralanabilir:
- 1926 yılında fabrikanın açılışının hemen ardından üretimde 240 Türk, 120 Alman işçi bulunuyordu.
- İlk etapta Junkers marka uçakların onarım ve bakımları yapıldı.
- İkinci etapta yine Junkers’e ait 100 adet uçak üretimi gerçekleştirildi.
- Fabrika 1928 yılına kadar toplamda 200 adet uçak üretmeyi başardı.
- 1928 yılında Junkers tüm hisselerini devretti ve bu devirin ardından 5 ay sonra TOMTAŞ iflasını açıkladı.
- Türk Tayyare Cemiyeti’nin iş birliği ABD menşeili Curtis Hawk markası ile devam etti.
- Haw, Fledpling, Gotha, PZL ve Magister model uçaklar üretildi.
Tüm bunlara ek olarak Kayseri Tayyare Fabrikası, henüz yeni kurulan cumhuriyetin Türk gençleri üzerinde de büyük bir etki uyandırdı. Yüzlerce Türk genci, havacılık alanında uzmanlaştı ve binlercesi bu alanda eğitim aldı.
Kayseri Tayyare Fabrikası Neden Kapatıldı?
Kayseri Tayyare Fabrikası, özellikle II. Dünya Savaşı sonrasında tüm dünyada yaşanan çalkantılardan etkilenerek büyük bir sekteye uğradı. ABD tarafından yapılan Marshall yardımları, oldukça geniş bir alanı kapsıyordu. Bu alanlar arasında havacılık ve uçak sanayide bulunuyordu. Fabrika, Türkiye’nin motor ve uçakları ABD’den alma kararı sonrası üretim faaliyetlerine son verdi.
Kayseri Tayyare Fabrikası Ne Zaman Kapatıldı?
Kayseri Tayyare Fabrikası, aslında hiçbir zaman tam anlamıyla kapatılmadı. Günümüzde de faaliyetlerini sürdüren fabrikanın üretim faaliyetleri 1939 yılında askıya alınmıştı. Ardından II. Dünya Savaşı ile birlikte üretim tamamen durdu. Bununla birlikte günümüzde Hava Kuvvetlerine bağlı olarak faaliyetlerini sürdürüyor. Fabrikada 1939 yılından beri bakım ve onarım çalışmaları yapılmaktadır.
