Sosyal Kredi Sistemi, Çin Komünist Partisi Genel Sekreteri Xi Jinping yönetimindeki Çin Halk Cumhuriyeti hükümeti tarafından geliştirilen ulusal bir kara listedir.
Çin Sosyal Kredi Programı
2014’te sekiz kredi puanlama firmasıyla ulusal bir pilot uygulama başlatmadan önce, 2009’da bölgesel denemeler ile başladı. İlk kez 20 Ekim 2011’de Çin Başbakanı Wen Jiabao tarafından Devlet Konseyi Toplantılarından biri sırasında resmi olarak tanıtıldı. 2018’de bu çalışmalar, sekiz firmanın katılımıyla Çin Halk Bankası altında merkezileştirildi. 2020’ye kadar, vatandaşların ve işletmelerin ekonomik ve sosyal itibarının veya Sosyal Kredi‘nin değerlendirmesini standart hale getirmeyi amaçlıyordu. 2018 yılına gelindiğinde, devlete ait medyanın ülke çapında bir sosyal kredi sistemi oluşturmaya yönelik ilk adım olarak tanımladığı vatandaşlara bazı kısıtlamalar getirildi. Kasım 2019 itibarıyla, dürüst olmayan dolandırıcılık amacı ile finansal davranışlara ek olarak, bazı şehirlerin resmi olarak kredi notlarının olumsuz faktörleri olarak listelediği davranışlar arasında; yüksek sesle müzik çalmak veya hızlı geçişlerde yemek yemek, karşıdan karşıya geçme ve kırmızı ışık gibi trafik kurallarını ihlal etmek yer alıyor. Hafif ihlaller, restoranlarda veya otellerde rezervasyon yaptırıp gelmemek, kişisel atıkları doğru şekilde ayırmamak, başkalarının toplu taşıma kimlik kartlarını sahtekarlıkla kullanmak, sigara içme ihlalleri vb; Öte yandan, kredi derecelendirmesinin olumlu faktörleri olarak sıralanan davranışlar arasında kan bağışı, hayır kurumlarına bağışta bulunmak, toplum hizmetleri için gönüllü olmak, sosyal medya da hükümetin çabalarını övmek vb. sayılabilir.
Kredi Sisteminin destekçileri; sistemin sosyal davranışları düzenlemeye, vergi ve faturaları zamanında ödemeyi içeren “güvenilirliği” artırmaya ve geleneksel ahlaki değerleri desteklemeye yardımcı olduğunu iddia ederken; sistemi eleştirenler ise şunu iddia ediyor: hukukun üstünlüğünü aşar ve özellikle itibar hakkı, mahremiyet hakkı ve kişisel haysiyet olmak üzere sakinlerin ve kuruluşların yasal haklarını ihlal eder ve sistemin kapsamlı hükümet gözetimi ve muhaliflerin bastırılması için bir araç olabilir.
Sosyal Kredi Sistemi, ilk olarak 2001 ve 2002 yıllarında (en önemli lider Jiang Zemin’in yönetimi sırasında) Çin anakarasındaki belirli yerlerde seçilen yerlerde uygulanan bir polislik stratejisi olan şebeke tarzı sosyal yönetimden kaynaklanmıştır. İlk aşamasında, şebeke tarzı polislik, kamu güvenliği büroları arasında daha etkili bir iletişim için bir sistemdi. Birkaç yıl içinde, şebeke sistemi sosyal hizmetlerin dağıtımında kullanılmak üzere uyarlandı. Yönetim, yetkililere yalnızca grup düzeyinde daha fazla durumsal farkındalık sağlamakla kalmadı, aynı zamanda bireylerin izlenmesini ve takip edilmesini de geliştirdi. 2018’de sosyolog Zhang Lifan, Çin toplumunun bugün hala güven konusunda yetersiz olduğunu açıkladı.
Sosyal Kredi Sistemi, Çin’in “üst düzey tasarım” yaklaşımının bir örneğidir. Kapsamlı Bir Şekilde Derinleştirme Reformları için Merkezi Lider Grup tarafından koordine edilmektedir.
Çin Sosyal Kredi Sisteminin Tarihsel Arka Planı
Birleşik Çin sosyal kredi sisteminin tanıtımı 2014 yılında resmi olarak duyurulsa da, önerilen sosyal kredi sisteminin öncüleri Çin’de yüzyıllardır – muhtemelen bin yıl – faaliyet göstermektedir. Sosyal kredinin ardındaki fikir ya da felsefe, Çin tarihinin “savaşan devletler” dönemine kadar geri götürülebilir. O zaman, çeşitli düşünce okulları hakimiyet için yarıştı.
- Konfüçyüsçülük
Konfüçyüs (MÖ 551-479), bireysel refahın iyi karaktere ve bir bütün olarak toplumun düzgün işleyişine bağlı olduğu “bütünsel” bir insan doğası anlayışını savundu.
- Mohizm
Mozi (MÖ 470–391) tüm insanların birbirine eşit şekilde özen göstermesi gerektiğini öne sürdü ve herkese tarafsız davranıldığı bir toplumu savundu.
- Yasalcılık
Bu okul (yaklaşık MÖ 400-300), toplumsal düzeni korumak için yukarıdan sıkı bir şekilde uygulanan yasaların önemini vurguladı.
Hukukçuluk galip gelse de, bu okulların üçü de ilk imparatorluk “Qin” hanedanını (MÖ 221-206) etkiledi. İyi işleyen bir Çin devletine ulaşmak için imparatorluk bürokrasisinde liyakate dayalı bir değerlendirme ve terfi sistemi bu hanedan içinde uygulandı. Kesin bir “puan” olmaksızın, yalnızca memurlara uygulanan bir sistem olmasına rağmen, muhtemelen bu ilkel bir “sosyal kredi sistemi” idi.
20. yüzyılda, sıradan bireylerin davranış ve eylemlerini kaydetmek için kamuya açık kayıt sistemleri geliştirilmiştir. Örneğin, 1958’den beri modern enkarnasyonun da yürürlükte olan Hukou sistemi, haneleri kaydeder, Çin’deki iç hareketi kontrol eder ve hanelere kırsal veya kentsel konumlarına bağlı olarak faydalar sağlar.
Dàng’àn, Çin’deki bir bireyle ilgili, bireyin “performans ve tutumlarını” kaydeden bir dizi kayıttır. Bu dosya, fiziksel özellikler, fotoğraflar, istihdam kayıtları, akademik kayıtlar, işyeri değerlendirmeleri, mahkumiyetler ve idari cezalar gibi bir dizi bilgiyi içerir. Bu dosya bir kişiyi ömür boyu takip eder ve iki nüshası tutulur: Biri Asayiş Bürosunda, diğeri ise kişinin çalışma biriminde tutulur.
Bu dosya, terfiler ve pasaportlara erişim gibi bir kişiyi etkileyen bir dizi karar için kullanılır (ve hala kullanılıyor).
Yeni birleşik sosyal kredi sisteminin önerilen önemli bir yararı, toplumu yönetmek için kağıt bir kayda güvenmek yerine, elektronik olarak entegre sistemin analiz sürecini hızlandırması ve gözetimi kolaylaştırmasıdır.
Çin Sosyal Kredi Sistemi Nasıl Çalışır?
Çin sosyal kredi sistemi, bireyleri verilerin toplanmasına ve analizine göre derecelendirir. Bazı denemelerde, bu, tek bir sayısal puan (genellikle bir FICO puanı gibi 1 ile 1000 arasında) veya bir harf notu (genellikle A-D’den) içerir.
Bu bilgiler, bireysel işletmeler ve devlet kurumları dahil olmak üzere bir dizi kaynaktan elde edilir. Bilgilerin bir kısmı ‘klonlanmış’ ve yalnızca bireysel bölgesel veya merkezi hükümet yetkilisi tarafından erişilebilir. Ancak çoğu durumda bilgiler, NCISP gibi merkezi bir veri tabanı aracılığıyla diğer düzenleyicilerle paylaşılır.
Örneğin, kurumsal sosyal kredi notu verirken dikkate alınabilecek bazı faktörler şunlardır:
- İşletmenin vergileri zamanında ödeyip ödemediği
- İşletmenin gerekli lisanslara sahip olup olmadığı
- İşletmenin çevre koruma gerekliliklerini karşılayıp karşılamadığı
- İşletmenin ürün kalite standartlarını karşılayıp karşılamadığı
- İşletmenin kendi sektörlerine özgü gereksinimleri karşılayıp karşılamadığı.
Kötü Bir Puanın Potansiyel Olumsuz Etkileri
Çin sosyal kredi sistemi hala evrim halinde olduğu için, olumsuz sonuçların tam olarak ne olduğunu kesin olarak söylemek mümkün değil. Bununla birlikte, şu anda yürürlükte olan unsurlara ve ayrıca mevcut bölgesel pilot uygulamalara dayanarak, tam olarak uygulandığında kötü bir puanın potansiyel olumsuz etkileri şunları içerir:
- Seyahat yasakları
2019’daki raporlar, Çin Ulusal Kamu Kredisi Bilgi Merkezi aracılığıyla sağlanan düşük sosyal kredi notları nedeniyle 23 milyon kişinin uçak veya trenle seyahat etmekten kara listeye alındığını belirtti. Bunun Çin’in sosyal kredi sisteminin bir parçası olarak devam edeceğini varsayılmaktadır.
- Okul yasakları
Sosyal kredi puanı, ebeveynlerinin sosyal kredi notu düşükse, öğrencilerin belirli üniversitelere veya okullara gitmelerini engelleyebilir. Örneğin, 2018’de bir öğrencinin babasının bir borçlu kara listesinde bulunması nedeniyle Üniversiteye girişi reddedildi.
- Azaltılmış istihdam beklentileri
İşverenler, istihdam kararlarını verirken kara listelere başvurabilecekler. Ayrıca, devlet işleri gibi bazı pozisyonların yalnızca belirli bir sosyal kredi notuna sahip kişilerle sınırlandırılması da mümkündür.
- Artan İnceleme
Düşük puanlara sahip işletmeler daha fazla denetime veya devlet denetimine tabi olabilir.
- Kamu Utandırma
Çoğu durumda, düzenleyiciler kara listelerde yer alan kişilerin “adlandırılmasını ve utandırılmasını” teşvik etmiştir. Ek olarak, akış etkileri, düşük puanlara sahip işletmelerin ortaklıklarından olumsuz etkilenebilecek yerel ortaklarla ilişkiler kurmasını zorlaştırabilir.
Ayrıca bireylerin işletmelerinin, sosyal kredi puanının düşük olması nedeniyle bir kişinin veya işletmenin eylemlerinin başkaları üzerinde yaratabileceği olumsuz etkileri de göz önünde bulundurması gerekmektedir.
Örneğin, sosyal kredi puanı düşük olan şirketlerle (“kara listeye alınmış” şirketler gibi) ilişki kurmak, kişinin kendi sosyal kredi puanını düşürebilir. Ayrıca, sosyal kredi notu düşük olan bir kişi bir işletme açarsa, işletme otomatik olarak düşük bir sosyal kredi puanı ile başlayabilir.
Çin’deki mega şehirlerin ve orta büyüklükteki şehirlerin çoğu, sosyal kredi sisteminin bir deneme süresini zaten uygulamaya koydu. Suçun gerçekleştiği şehre bağlı olarak, puan kaybetmenin ve kişinin sosyal kredi puanını düşürmenin birçok yolu vardır. Daha önemsiz puan düşürücü eylemlerden bazıları şunlardır:
- Ebeveynlerini sık sık ziyaret etmeyen bir birey
- Köpeği tasma takmadan gezdirmek
- Sigara içilmeyen bir alanda sigara içmek
- Çevrimiçi video oyunlarında hile yapmak
Unutulmamalıdır ki mahkeme sistemi kişi veya kurumların puanlarına itiraz etmeleri için mevcuttur.
İyi Bir Puanın Potansiyel Ödülleri nelerdir?
Yelpazenin diğer ucunda, Çin toplumunun seçkin üyeleri olmaya kararlı insanlar ve şirketler için sosyal kredi sisteminin olumlu yönleri var. Bu bağlamda kara listeye alınmanın tersi “kırmızı listeye alınmak ”tır. Kırmızı liste, vatandaşların ve şirketlerin günlük yaşamlarını etkileyecek gelişmiş ayrıcalıklara erişmelerini sağlar.
Puanı yüksek olan şirketler “kırmızı listeye” alınır. Bu konuda başarılı olan işletmeler için çeşitli ödüllendirmeler bulunur. Örneğin, “Gelişmiş Sertifika Kuruluşu” olarak sınıflandırılan şirketler daha hızlı gümrük işlemleri alabilir. A dereceli vergi mükellefleri vergi beyannamelerinin daha hızlı işlenmesini sağlayabilir
Teknoloji Sosyal Kredi Sistemine Ne Kadar Entegre Ediliyor?
Teknolojideki yeni yenilikler, ülkenin sosyal kredi sisteminde büyük bir rol oynamaya hazırlanıyor. Yapay Zeka yüz tanıma yazılımının şu anda Çin’de 200 milyondan fazla gözetleme kamerası ile birlikte kullanıldığı söyleniyor.
Bazıları, büyük ölçekli gözetim önlemlerinin amacının, Çinli yetkililere vatandaşlarını günlük yaşamın her alanında takip etme yeteneği vermek olduğunu savunuyor: Buna karşılık, kara listeye alınmaya değer bir eylemin gerçekleşip gerçekleşmediğini belirlemek için yığınlarca veri sağlıyor.
Bu fiziksel gözetim önlemlerinin yanı sıra Çin hükümeti, vatandaşlarının sosyal medya davranışlarını izlemeye devam ediyor. Hükümet karşıtı ideolojileri yazıp paylaştığına dair kanıtlar da dahil olmak üzere Çinli yetkililerin arayabileceği çok sayıda ihlal var.
Yapay zeka yazılımı, bu işin çoğunu hükümet adına yapabilir ve bir ihlal meydana geldiğinde yetkilileri uyarabilir. Teknoloji, yapay zekanın hükümet karşıtı protestoların videolarını tanımlayabileceği ve kullanıcıların bunları görüntülemesini engelleyebileceği bir yere ilerledi.
İşletmeler, Çin’in uyumluluk yasalarında gezinirken de dikkatli olmalıdır, çünkü bir ihlal durumunda internet verileri kendilerine karşı kullanılabilir. Bir şirketin sözleşmeden doğan yükümlülüklere uymadığını ortaya çıkaran veriler hesaba katılır ve şirketin sosyal kredi puanının belirlenmesinde önemli bir rol oynayabilir.
Genel olarak konuşursak, Çin’in kamu güvenlik sistemi ile sosyal kredi sisteminin farklı olduğunu belirtmekte fayda var. Şu anda, kara listeler ve kırmızı listeler, yetkililerin manuel girdileriyle oluşturuluyor ve devletin güvenlik aygıtı ile sosyal kredi sistemi arasında henüz tam ölçekli bir entegrasyon yok.
